شناخت و درمان اختلالات ارتباطی

برای درمان اختلالات ارتباطی باید اول آن را شناخت

یکی از دغدغه های والدین امروزه درمان اختلالات ارتباطی کودکان است. ارتباط به معنای ارسال، دریافت و تبادل اطلاعات است که این اطلاعات شامل؛ حقایق، افکار، احساسات، درخواست‌ ها و… می‌شود. زبان وسیله ای بری انتقال مفاهیم ذکر شده تلقی می‌شود و استفاده موثر و مناسب از آن به منظور برقراری ارتباط با جهان پیرامون برای هر فرد حیاتی می‌باشد.

توانایی تبادل اطلاعات از طریق زبان، اساس فرآیندهای اجتماعی و فرهنگی را تشکیل می‌دهد. ضمن اینکه تکامل زبان و کلام در کودکان، تاثیر عمیقی بر سایر جنبه‌ های رشد آن‌ ها دارد.

نکته مهمی که باید بدانید این است که، توانایی زبانی و کلامی مناسب و موثر کودک باعث رشد وی در زمینه بازی، ارتباط با همسالان، پیشرفت تحصیلی، شناخت عمومی و تکامل رفتاری و هیجانی‌اش می‌شود.

مشکلات تکلمی و زبانی

برعکس در صورتیکه عملکرد ارتباطی کودک حتی بطور خفیف مشکل داشته باشد، با پیامدهای زیان آور اجتماعی و افزایش خطر ابتلا به اختلالات روانپزشکی مواجه است.

با توجه به چنین پیامدهایی و با درنظر گرفتن آنکه مشکلات تکلمی و زبانی در کودکان قبل از سن مدرسه، جز شایع ترین اختلالات تکاملی به شمار می‌آیند، تشخیص به موقع و درمان مناسب این اختلالات برای کودک و خانواده وی اهمیت بسزایی دارد.

آشنایی با انواع اختلالات ارتباطی کودکان

اختلالات ارتباطی کودکان به 2 دسته کلی تقسیم می‌شوند:

1. اختلالات گفتار: اختلال در تلفظ صحیح کلمات و اختلال در تکلم روان از جمله اختلالات گفتار به شمار می‌روند.
2. اختلالات زبان: این اختلال شامل؛ اشکال در فرم، محتوا یا عملکرد زبان است.

در اختلالات زبانی، اختلال در درک مطلب و استفاده از جنبه‌ های ارتباطی کلامی یا نوشتاری، یا دیگر نظام‌ های سمبولیک برای برقراری ارتباط مطرح است که می‌تواند شامل؛ اشکار در فرم، محتوا یا عملکرد زبان باشد.

لازم به ذکر است که لالی انتخابی( mutism selectiv) را می‌توان در دسته اختلالات زبانی نیز جای داد. در ادامه این مطلب تمام موارد فوق بطور مختصر تشریح می‌شود.

اختلال تلفظ شایع‌ ترین نوع مشکلات ارتباطی

اختلال تلفظ، شایع‌ ترین نوع مشکلات ارتباطی است که در آن تولید صداهای تکلمی با سطح رشدی و تکاملی کودک متناسب نیست، کودک نمی‌تواند آنگونه که از سن وی انتظار می‌رود تلفظ شمرده و صحیحی از کلمات ارائه نماید و گفتارش نسبت به میزان کلامی که در موقعیتی خاص تولید می‌کند یا جملاتی که می‌گوید، زیاد قابل فهم نیست.

ضمن اینکه کودک ممکن است نوک زبانی صحبت کند یا بعضی از حروف و صداها را حذف نماید، برای مثال؛ به جای عروسک بگوید عووسک، به جای نادر؛ نار، یا شیرینی را شیینی تلفظ کند، یا ممکن است حرفی را جایگزین حرف دیگر کند، مثل؛ به جای گربه بگوید دُربه.

فرایند رشد طبیعی کودکان

بسیاری از این موارد در فرآیند رشد طبیعی کودکان دیده می‌شود که بتدریج و با افزایش سن کودک، انتظار می‌رود تکلم وی برای دیگران قابل فهم‌تر شود، اما در این اختلال مشکل کودک پس از طی دوره طبیعی رشد، بازهم ادامه دارد.

این بیماری معمولا در 4 سالگی آغاز می‌شود، دقیقا زمانیکه انتظار می‌رود تکلم کودک قابل فهم باشد. درخصوص کودکان زیر 3 سال، زمانی این اختلال تشخیص داده می‌شود که تکلم حتی برای اعضای خانواده نیز غیرقابل فهم باشد. اشکال خفیف‌ تر ممکن است تا زمان ورود به مدرسه تشخیص داده نشوند.

شیوع اختلال تلفظ  چه میزان است؟

شیوع این بیماری در سنین پیش از مدرسه بالاتر و بین 10 تا 15 درصد است، ولی در سنین مدرسه کاهش می‌یابد و به 2 تا 6 درصد می‌رسد، همچنین این اختلال در پسران شایع‌ تر از دختران است.

این کودکان در معرض خطر اختلالات یادگیری و مشکلات تحصیلی قرار دارند  و ممکن است سایر مشکلات زبانی و تکلمی نیز در آن‌ها وجود داشته باشد.  در نتیجه در ارزیابی این کودکان باید مشخص شود که آیا کودک فقط به مشکل تلفظ  دچار است یا سایر مشکلات گفتاری و زبانی هم وجود دارند؟

لُکنت زبان در کودکان و علائم آن

در بیماری لُکنت زبان، سلیس و روان بودن تلکم از بین می‌رود و شخص فکر می‌کند به اندازه کافی روی گفتار خود تسلط ندارد و در نتیجه دچار واکنش‌های رفتاری و عاطفی خواهد شد.

ممکن است صداها بلوک شوند و کودک بخواهد حرف بزند، ولی صدایی از گلویش خارج نشود و در نتیجه سکوت یا وقفه‌ای در کلامش رُخ دهد یا احتمال دارد تکلم با مکث‌های طولانی، تکرار یک حرف مثل؛ گُ.گُ: ُگل، یا یک سیلاب مثل؛ وی.وی: ویدئو یا طولانی شدن و کش آمدن یک حرف مثل: مریض را ار خود نشان می‌دهد.

ممکن است تلاش‌های رفتاری زیادی مثل: پلک زدن، تکان دادن دست‌ها و سر، اداهای خاص صورت و … را در زمان تکلم کودک ببینیم.

سن آغاز مشکل لکنت زبان

بیماری لُکنت زبان معمولا بین 2 تا 7 سالگی آغاز می‌شود و اوج آن 3 تا 4 سالگی می‌باشد، ضمن اینکه شیوع آن یک درصد است، این اختلال معمولا در دوره نوجوانی رو به بهبود می‌گذارد و شیوع آن نیز کاهش می‌یابد.

همچنین این اختلال در پسران شایع‌تر از دختران است و آن‌ها سه برابر دختران به این اختلال مبتلا می‌شوند، نسبت مرد به زن با بالا رفتن سن افزایش یافته و این نشان‌ دهنده درجه بهبود بیش‌ تر در دختران می باشد.

 

چه زمانی لُکنت زبان کودک تشدید می‌شود؟

جالب است بدانید که علیرغم تصور عمومی، اضطراب و استرس ایجادکننده این بیماری نیست، ولی در تشدید آن موثر است. زمانی‌که کودکان برای حرف زدن تحت فشار قرار می‌گیرند یا استرس و اضطراب به آن‌ها وارد می‌شود، لُکنت زبان آن‌ها شدت می‌یابد، در نتیجه لُکنت زبان بیماریی است که شدت آن از یک موقعیت به موقعیت دیگر فرق می‌کند.

کاهش استرس در زمان صحبت کردن به کاهش حملات لُکنت زبان کمک می‌نماید، اما استفاده از داروهای ضداضطراب تاثیر اصلی در درمان ندارد. به نظر برخی از محققان در این زمینه، این بیماران به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1. در یک دسته کودکانی قرار می‌گیرند که پیش‌ آگهی بهتری دارند و قادرند فنون غلبه بر این مشکل را بیاموزند و از آن استفاده کنند.
2. دسته دیگر کودکانی هستند که پاسخ کمتری به درمان می‌دهند.

گفتار درمانی چه کمکی به کودک می‌کند؟

گفتار درمانی در کودکان دارای لُکنت زبان هم به روان و سلیس صحبت کردن وی کمک می‌کند و هم باعث می‌شود با اضطراب، تنش و کناره‌ گیری کم تری وارد مکالمه و گفتگو شوند و از آنجا که لکنت زبان یک بُعد قوی بیولوژیک و ارثی دارد.

روان‌ درمانی به تنهایی موثر نیست، اگرچه ممکن است به کاهش اضطراب، تطابق بهتر و افزایش اعتماد به نفس کودک کمک کند. نکته قابل توجه این است که علت لُکنت زبان بطور دقیق مشخص نیست، ولی بنظر می‌رسد مجموعه‌ای از عوامل مانند؛ آسیب پذیری و استعداد بیولوژیک، تقاضاهای محیطی و مشخصات سِرِشتی و ذاتی فرد در ایجاد آن نقش ایفا می‌کنند.

ویژگی‌های اختلال زبانی خاص

بعضی از کودکان، درک خوبی از زبان دارند، اما هنگام استفاده از آن در مکالمات و برقراری ارتباط، با مشکل مواجه می‌شوند، کودکان با سنین پایین‌ تر که دچار این مشکل هستند ممکن است اصلا نتوانند حرف بزنند  و طیف دیگری از این بیماران نیز تنها می‌توانند اشکال ناقصی از زبان را استفاده کنند.

این کودکان معمولا دیر شروع به صحبت می‌کنند و تا 2 سالگی اولین کلمات را نمی‌گویند و زمانی هم که شروع به صحبت می‌کنند، کلمات جدیدی را به آهستگی و کُندی وارد ذخایر لغات خود می‌نمایند، آن‌ها ممکن است تا 3 سالگی از کلمات واحدی استفاده کنند یا یک کلام کوتاه و تلگرافی داشته باشند.

خطاهایی در دستور زبان کودکان

این کودکان خطاهای زیادی در دستورزبان دارند، مثل نقص در به کار بردن افعال و ضمایر، حذف ضمیر، حذف فعل کمکی و…، ممکن است جمله ای که کودک بکار می‎برد از نظر قواعد دستوری بهم ریخته و بی نظم باشد، مثلا؛ بجای آن‌که بگوید: بابا ماشین دارد، می‌گوید: ماشین بابا دارد، یا ممکن است کلمات خود را فقط از یک محدوده خاص انتخاب نماید.

بطور مثال؛ تمام جملات موردنظر را در زمان حال بگوید و از سایر زمان‌ها مثل گذشته، آینده، ماضی بعید و … در جملات خود استفاده نکند. همچنین احتمال دارد در یافتن کلمه مناسب دچار مشکل شود و کلمه دیگری را جایگزین کند که معنای جمله را بهم بریزد یا جمله ناهمگون، بی‌ربط و غیرقابل فهم بوجود آورد.

مشکل در زمان پیدا کردن کلمات

همچنین ممکن است زمان پیدا کردن کلمه مناسب، کلمه نادرستی انتخاب نماید که شباهت و ارتباطی با آن کلمه دارد، برای مثال؛ بجای صندلی بگوید میز، یا عملکرد آن را توصیف کند و بجای صندلی بگوید چیزی که روی آن می‌نشینیم.

لازم بذکر است که این کودکان از کلمات کلی و کوتاه مثل؛ چیز، چیزه یا کلمات من درآوردی استفاده می‌کنند، ضمن اینکه کودک در پاسخ به سوال ممکن است حاشیه برود و در نهایت جواب موردنظر را ندهد یا جواب نادرستی به سوالات بدهد.

درمان اختلالات ارتباطی و زبانی در نوجوانان

نوجوانانی که دچار اختلال زبانی هستند ممکن است مشکلات ویژه ای در استفاده از زبان داشته باشند، بطور مثال؛ در شروع صحبت ها، حفظ و تداوم آن، عوض کردن موضوع مورد بحث و مطرح کردن سوال در ارتباط با موقعیت مشکل داشته باشند، یا نتوانند مکالمه را به طرف نیازهای شنونده بکشانند.

بسیاری از مشکلات عملکردی زبان این بیماران با آن دست و پنجه نرم می‌کنند که این مشکلات به کمبود انعطاف پذیری زبان مربوط است. به دلایلی که در بالا بیان شد، این کودکان ممکن است در ارتباطات اجتماعی گستاخ، بی ادب باشند و با لحن شدید صحبت کنند، چون نمی‌توانند شکل‌های مختلف زبان را که در روابط  عادی استفاده می‌شود، به کار ببرند.

همچنین احتمال دارد لحن و صدایشان متناسب با آن موقعیت اجتماعی نباشد.

شیوع اختلال زبانی خاص چه میزان است؟

جالب است بدانید که شیوع این اختلال در سنین زیر 3 سال، 10 تا 15 درصد است که با بالا رفتن سن افراد، شیوع آن بتدریج کم می‌شود، همچنین در سن مدرسه فقط 3 تا 7 درصد کودکان از این اختلال رنج می‌برند.

مشکلات تحصیلی آنها در خواندن و نوشتن خود را نشان می‌دهد و برخلاف ادامه مشکلات، اغلب این کودکان موفق می‌شوند مقطع دبیرستان را به پایان برسانند، ضمن اینکه برخی می توانند وارد دانشگاه شوند و زندگی مستقل تشکیل می دهند.

اختلال زبان بیانی و درکی چیست؟

عده ای از کودکان علاوه بر مشکلاتی که قبلا بیان شد، در درک هم مشکل دارند، به این معنا که از نظر درک مطلب ضعیف هستند. نوع مرکب اختلال زبان بیانی و درکی ازنظر تحصیلی و اجتماعی ناتوان کننده تر از اختلال زبانی به تنهایی است، شیوع آن در سنین پیش از مدرسه 5 درصد و در سنین مدرسه 3 درصد است.

این بیماران در درک مفاهیم انتزاعی، مَثَل‌ها، استعاره، اظهارنظرهای کنایه‌دار و طعنه آمیز و همچنین در بیان وقایع، خاطرات و اتفاقات مشکل دارند. در علت شناسی این اختلال، عوامل نوروبیولوژیک، ژنتیکی و محیطی نقش دارند.

آشنایی با لالی انتخابی و علت و علائم آن

لالی انتخابی نوعی بیماری نقص در صحبت کردن در یک یا چند موقعیت ارتباطی است، معمولا کودک از حرف زدن در موقعیت هایی مثل مدرسه و اجتماعات مختلف یا با بزرگسالان در محیط بیرون از خانه خودداری می‌کند، این در حالی است که در داخل خانه با خواهرها و برادرها و حداقل با یکی از والدین صحبت می‌کند.

در این وضعیت، سکوت کودک بیشتر نشان دهنده خودداری او از صحبت کردن است تا ناتوانی در تکلم. هرچند که سایر اختلالات زبانی و تکلمی ممکن است همراه با این بیماری دیده شوند ولی تا نیستند که باعث فقدان کلام کودک شوند.

درمان اختلالات ارتباطی و لالی انتخابی

کودکان مبتلا به لالی انتخابی، علیرغم خودداری از صحبت کردن، معمولا به نظر می‌رسد به برقراری ارتباط علاقه دارند و زمانیکه حرف نمی‌زنند ممکن است تلاش کنند با استفاده از ژست و حالات صورت، تکان دادن سر، نگاه یا کلمات سیلابی  و زمزمه یا نجوا با دیگران ارتباط برقرار نمایند، ضمن اینکه مواقعی که صحبت می‌کنند ممکن است کاملا پرحرف باشند.

این بیماری مابین 3 تا 8 سالگی شروع می‌شود، هرچند که شایع ترین زمان آن هنگام ورود به مدرسه است، البته احتمال آغاز این حالت پس از 12 سالگی هم وجود دارد. همچنین پیشنهاد می‌کنیم مقاله چگونه خجالتی نباشیم در روابط با دیگران را نیز مطالعه کنید.

شیوع لالی انتخابی در دختران بیشتر از پسران است

جالب است بدانید که اختلال لالی انتخابی برعکس سایر اختلالات زبان و گفتار، در دختران شایع تر از پسران است. عده زیادی از این کودکان طی ماه ها و سال ها بهبود می‌یابند، بهبودی معمولا قبل از 10 سالگی رخ می‌دهد و در سنین بالای 12 سال پاسخ به درمان ضعیف تر می‌شود.

تصور نمی‌شود عوامل بیولوژیک نقش مهمی در علت شناسی آن داشته باشند، بیشتر به نظر می‌رسد مسائل بین فردی و خانوادگی در این زمینه نقش دارند.

درمان اختلالات ارتباطی و علت لالی انتخابی

عوامل مختلفی در ابتلا کودک به لالی انتخابی مطرح شده است که در زیر بیان شده اند.

• خانواده منزوی
• وجود حداقل یک والد بسیار خجالتی و کم ارتباط با اطرافیان و اجتماع
• خانواده درهم ریخته
• بستری شدن در بیمارستان
• جدایی قابل توجه از خانواده
• آسیب های فیزیکی مثل؛ آسیب دیدگی دهان
• بدرفتاری با کودک
• آزار جنسی
• وابستگی زیاد به مادر

علاوه بر عواملی که گفته شد، مواردی هستند که در ایجاد اختلال ارتباطی نقش دارند و تکلم کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهند. در بررسی کودکانی که مشکل زبان و گفتار دارند، باید موارد زیر به دقت ارزیابی و بررسی شود.

• کم توانی ذهنی
• اوتیسم یا اختلالات نافذ رشد
• اختلالات شنوایی
• کودکانی که مورد بدرفتاری، اذیت و آزار قرار می‌گیرند یا از آنها غفلت می شود
• سایر موارد

کم توانی ذهنی

کودکان مبتلا به کم توانی ذهنی معمولا مهارت‌ های ارتباطی ضعیفی دارند، شروع تکلم در آن ها تاخیر دارد و مهارت های کلامی متناسب با سن کودک نیست، این کودکان هم در درک مطلب و هم در بیان آن مشکل دارند و خطاهای مربوط به تلفظ در آن ها شایع است.

اوتیسم یا اختلالات نافذ رشد

مهمترین مشکل کودکان مبتلا به اوتیسم، نقص در برقراری ارتباط است، آنها در تعاملات اجتماعی، ارتباط دوطرفه و بازی های سمبلیک و خلاق مشکل دارند، علاوه بر این قادر به برقراری ارتباط کلامی با دیگران نیستند و نمی‌توانند از جنبه های غیرکلامی ارتباط مثل؛ نگاه، ژست و حالات صورت، اشاره کردن و غیره را نیز استفاده کنند.

این موضوع وجه تفاوت این کودکان با سایر اختلالات ارتباطی است که نه تنها زبان درگیر است، بلکه توانایی و انگیزه کودک برای فرستادن پیام به هر وسیله کلامی و غیرکلامی بشدت دچار اختلال است، ضمن اینکه علاوه بر مواردی که ذکر شد، با مشکلات بسیاری در سایر زمینه ها نیز روبرو می‌باشند.

درمان اختلالات ارتباطی و شنوایی

کودکانی که اختلال شنوایی دارند، آماده ابتلا به اختلالات زبانی نیز هستند، زیرا سامانه شنوایی آنها توانایی دست یابی به اطلاعات و پیامدهای زبانی را ندارد، در ارتباط کلامی، درک مطلب، زبان کلامی و نوشتاری و تلفظ ضعف دارند، به همین دلیل در بررسی اختلالات زبان و تکلم باید از سالم بودن دستگاه شنوایی کودک مطمئن شد.

همچین با مطالعه مقاله یاد گیری مهارت خوب گوش دادن، تفاوت بین شنید و گوش دادن را یاد بگیرید.

بدرفتاری، آزار و اذیت کودکان در درمان اختلالات ارتباطی

این کودکان ممکن است مهارت های کلامی پایین تری نسبت به همسالان خود داشته باشند، از سویی دیگر کودکانی که مشکل ارتباطی یا به سایر اختلالات تکاملی مبتلا هستند، بیشتر از کودکان طبیعی در معرض بدرفتاری قرار دارند.

این کودکان معمولا کمتر احساس رضایتمندی را در مادرشان ایجاد می‌کنند و این مسئله آنها را مستعد بدرفتاری می‌کند، که ترکیب مواردی که ذکر شد در نهایت به مشکلات رفتاری  و هیجانی در کودک می‌انجامد.

سایر مواردی که به اختلالات تکلم و زبان منجر می‌شود، پس از یک دوره طبیعی رشد و تکامل زبان رخ می‌دهد، بطور مثال؛ ضایعات منطقه ای مغز، تشنج، آسیب های ناشی از اشعه، عفونت مانند مننژیت و تومور مغزی و همچنین آسیب های ناشی از ضربه خوردن به سر باعث مشکلات تکلمی و زبانی می‌شود.

راههای درمان اختلالات ارتباطی

درصورت وجود کم توانی ذهنی، اوتیسم، مشکل شنوایی یا مشکلات جسمی دیگر، درمان باید تمام جوانب مشکل را پوشش دهد و فقط روی تکلم و زبان تمرکز نشود. درمان کلیه اختلالات ارائه شده در این مقاله بجز اختلال لالی انتخابی شامل؛ درمان های گروهی  و فردی توسط آسیب شناس زبان و گفتار انجام می‌شود.

به علت مشکلات روانپزشکی و آموزشی همراه، این کودکان به تدریس خصوصی، آموزش مهارت های اجتماعی یا مداخله ای روانپزشکی دیگر نیاز دارند. ازآنجا که لالی انتخابی بیشتر بصورت اختلال اضطرابی دیده می‌شود تا اختلال تکاملی، روش در مانی آن نیز متفاوت است.

تاثیر تعدیل رفتاری درمان اختلالات ارتباطی

به نظر می‌رسد تعدیل رفتاری، جایگاه ویژه ای در این میان دارد، مانند تقویت مثبت و پاداش دادن به کودک هنگامیکه صحبت می‌کند، عدم تقویت پاسخ های غیرکلامی مثل؛ استفاده از ژست و اشاره، گسترش تدریجی افرادی که کودک با آنها سروکار دارد و محیطی که در آن انتظار تکلم از کودک می‌رود.

نکته مهم این است که تشخیص به موقع و درمان مناسب این کودکان با توجه  به شیوع و گستردگی این اختلالات کمک بسیار موثری به آینده کودک و خانواده او می‌کند.

 

 

در این مطلب قصد داشتیم تا شما را با درمان اختلالات ارتباطی و عوامل و علائم آن آشنا کنیم. امیدواریم که این مطلب نیاز علمی شما را رفع کرده باشد، همچنین اگر علاقمند هستید تا در زمینه سلامت و بهداشت و روانشناسی اطلاعات بیشتری کسب کنید سایت بدانید را دنبال کنید.